«Ոչ միայն «սրիկա իշխանություններն» են մեղավոր կաշառք վերցնելու հարցում, այլև առաջարկողն ու տվողը»

«Իրատեսի» զրուցակիցն է ՌԱԿ ատենապետ ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆԸ:

-Հայաստանում տեղի ունեցած ներքաղաքական վերադասավորումներից անցել է գրեթե մեկ տարի: Ի՞նչ ունենք այսօր:
-Առաջին իսկ օրվանից՝ դեռևս քայլքի ժամանակ, չեմ ընդունել, որ դա հեղափոխություն է: Մենք մոռանում են Չարենցին, որ բանաստեղծական իր տողերում հրաշալիորեն է տվել է հեղափոխության սահմանումը.
Պատերազմներ եղան մեծ, պայքարներ
բազում,
Եվ ամբողջ կյանքը փոխվեց, ինչպես
երազում։
Դասակարգեր ընկան հին ու ելան նորեր:
Օրեր վառվառ ու անգին, անմոռա՛ց օրեր...
Պետք է փոփոխություններ լինեն մարդկանց կյանքում, մտքում, հոգում, մտածողության մեջ: Հեղափոխությունն այն է, երբ ինչ-որ մի բան մեռնում է, ու ծնվում է նորը, վայրիվերումների շրջան է բացվում: Հեղափոխությունն էլ, ինչպես սերը, երկու հոգով են խաղում: Այս պարագայում նույնպես՝ երկու կողմեր կային, մեկը տեղի տվեց, մյուսն անցավ իշխանության: Առաջին իսկ օրվանից խելահաս, ոչ շատ սուր հոտառություն ունեցող մարդիկ կարողացան ճիշտ տեղում հայտնվել: Բոլորս էինք մտահոգ, բոլորիս էր հետաքրքրում, թե ինչ է լինելու, որովհետև հոռի երևույթներ ու բարքեր կային, որ արմատացած էին մեր իրականության մեջ. կաշառակերություն, հովանավորչություն: Բայց կատարվածը խաղաղ հեղաշրջում էր:
-Հեղաշրջու՞մ, թե՞ իշխանափոխություն:
-Իշխանափոխությունն էլ, ի վերջո հեղաշրջում է: Խոսքը քաղաքական, ոչ ռազմական հեղաշրջման մասին է: Ապրիլ-մայիսին մեր տկար կողմերի մասին կարողացանք բարձրաձայնել ի վերջո: Այն, ինչ հայտնի էր մեզ, դարձավ բացահայտ, որի մեջ խանդավառ ժողովուրդն ու մարդիկ ներգրավվեցին: Դրա համար մենք պարտական ենք նաև համացանցային իրականությանը: Պետք է հարց տալ՝ եթե համացանցը չլիներ, հեղաշրջումն արդյո՞ք տեղի կունենար:
Այժմ տեսնում ենք, որ կառավարությունում ու խորհրդարանում մեծամասնություն ունեցող իշխող քաղաքական ուժը ներկայացնող պաշտոնյաները Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ են շարժվում: Անձնիշխանություն է ստեղծվում, որը նախկինում էլ ունեինք, այդ մասով փոփոխություն չեմ տեսնում: Նույնիսկ երբեմն մտածում եմ` հնարավո՞ր է դա մեր ժողովրդի գենետիկ պահանջմունքն է` հակառակ հնչող այն լոզունգներին, թե անձն է որոշողը: Դրանից բացի, մենք ունեցանք մի լիդեր, ծափահարելի անձնավորություն, որ կարողացավ այդ ամենն իրագործել, բայց անհրաժեշտություն կա, որ առաջնորդվի պետական մտածողությամբ:
-Պետական մտածողության պակա՞ս կա իշխանության ներկայացուցիչների գործողություններում:
-Պետական մտածողության ու փորձի պակասն ընթացքում են լրացնում: Բայց հախուռն մոտեցումները հաճախ հակառակ ուղղությամբ կարող են առաջնորդել, և ինչքան էլ բարի, օգտակար ծրագիր ունենաս, պետք է մտածես դրանից բխող հետևանքների մասին: Երբ վերքերին կպչում ես, դրանք կարող են «մեթաստազներ» տալ, պետք է կարողանաս պարփակել դրանք, ավելի զգույշ վարվել: Նույնը նաև մեր երկրի խնդիրներն են. հիմնարար խնդիրներին ոչ միայն չենք կարողացել լուծում տալ, այլև չենք պարփակել, մինչև դրանց լուծման հարմար ժամանակը գա: Վերցնենք դատական համակարգը. հարկային օրենսդրությունը, արտաքին հարաբերությունները, ղարաբաղյան հիմնախնդիրը, սրանք բոլորը հարցեր են, որ պետք է կարողանայինք ու ի վիճակի ենք լուծելու: Անհեթեթը հենց այս միտումն է, որ թեև կարող ես, բայց չես անում:
-Ներկա իշխանությունները մշտապես հիշում են նախորդներին՝ փորձելով հասարակության օր օրի ավելացող դժգոհությունը բթացնել նախկինների վարած սխալ քաղաքականության ու գործունեության քննադատությամբ: Համապետական շաբաթօրյակի ժամանակ, օրինակ, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, թե նախկին իշխանությունները շաբաթօրյակների չէին մասնակցում: Դեռ ինչքա՞ն կարող են հասարակությանը շեղել` նախկինների սխալներին հղում անելով:
-Նախ ասեմ, որ շաբաթօրյակներ միշտ էլ եղել են, բայց եթե ինչ-որ բան փոխող, իրական շաբաթօրյակ ենք ուզում, պետք է վերցնենք գումար և Հայաստանը մաքրենք բոլոր տեսակի մետաղական ջարդոններից: Հեռու չէ, այստեղից Սևան գնացեք, ճանապարհի երկայնքով մեքենայի կմախքներ են, երկաթի կտորներ, խողովակներ, վագոն-տնակներ: Եթե դրանք հավաքենք, իսկական հարստություն կունենանք: Տուրիստական երկրին, եթե ուզում ենք այդպիսին լինել, ոչ սազական երևույթ է: Մյուս կողմից ՝ երկաթե ջարդոնները նաև գետերի, լճերի, ջրերի մեջ են, ինչն էկոլոգիական խնդիր է առաջ բերում:
Ինչ վերաբերում է նախկիններին անընդհատ մեղադրելուն, երևի ճիշտ են այն մարդիկ, որ ասում են՝ հասարակությանը պետք են նաև տեսարաններ: Մեր հասարակությունը կաշառատվությանն ու կաշառակերությանը միակողմանի է վերաբերվում: Հավասարապես մեղավոր են թե՛ կաշառք տվողը, թե՛ վերցնողը: Մեր ընկալմամբ` ժողովուրդը բարի է, ազնիվ, բարոյական իմաստով՝ մաքուր, բայց այդպես չի լինում. խնդիրը երկսայր է, ու ոչ միայն «սրիկա իշխանություններն» են մեղավոր կաշառք վերցնելու հարցում, այլև առաջարկողն ու տվողը: Բայց ժողովրդին չես կարող մեղադրել, որովհետև այդպես է սովորել թե՛ անկախության տարիներին, թե՛ դրանից առաջ: Պետք է աշխատել մարդկանց հետ, նրանց սովորեցնել արժեքները մակերեսային ընդունելու փոխարեն խորքային ընկալել: Երիտասարդությունը, որը չի կեղտոտվել, չունի այդպիսի անցյալ, ազնիվ է, շատ ավելի հեշտ կարող է ինչ-որ բան փոխել իր մոտեցումներում, մտածելակերպում, խորապես վերանայել իրողությունները: Մյուս կողմից էլ սակայն, երիտասարդների մեջ կան դրսի գումարներով սնվողներ: Հարց՝ ու՞ր են այդ գումարները, ինչի՞ համար են նրանք ստացել դա, որևէ նպատակ ունեցել են, չէ՞: Հիմա «սորոսական» լինելը դարձել է պատվաբեր, բայց Սորոսն ո՞վ է, ի՞նչ է ուզում այդ մարդը: Հատուկ այն մարդկանց, որոնք չեն հիշում, ասեմ՝ դեռևս նախորդ տարի ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամը Սորոսին ահաբեկիչ անվանեց, ինչի համար, ըստ երևույթին, հիմնարար պատճառ ուներ: Տարբեր երկրներ արգելել են նրա գործունեությունը: Այս հարցում պետք է մեղադրել նաև նախորդ իշխանություններին, որ թույլատրել են սանձարձակ կերպով գումարներ գան Հայաստան ու բաշխվեն սրա-նրա միջև: Հայտնի խոսք կա, չէ՞, «ձրի պանիրը թակարդում է լինում», հետևաբար, ինչ-որ նպատակով են եկել այդ գումարները:
Այո, երիտասարդների մի մասը չի կեղտոտվել, ազնիվ է, բայց չեմ տեսնում մղումը, որ նրանք կարողանան ուժի ու հոսանքի վերածել նպատակները: Այնպիսի հոսանք չկա, որ Հայաստանը անհամեմատ բարձր սանդուղքով կբարձրացնի, մի քանի քայլ առաջ կմղի: Հայկական հին հիվանդություններից մեկը, որը եթե վերանար, կասեի՝ հեղափոխություն է եղել, այն է, երբ ամեն մի նոր իշխանավոր ոչ թե իր քարն է դնում նախորդի քարի վրա, այլ այդ քարը հանում ու նորն է դնում: Շահան Շահնուրն այս մասին դիպուկ տողեր ունի. «Եվ թագավորը,- ասում է Սուրենը,- որ կկոչվեր Աբգար, Գագիկ կամ Խոսրով, հավաքեց իր երկրին այն բոլոր անձերը, որոնց համար կըսեին, թե խելացի են, իմաստուն պայծառատես և լուսամիտ, ու արգելեց հարյուր մեկից սկսյալ հաշվել՝ ասելով, թե զրոյից պետք է հաշվել»: Բայց մենք չունենք այդքան ժամանակ, որ կարողանանք դիմանալ ու սկսել զրոյից: Ժողովուրդը չունի այդ համբերությունը, հնարավորությունն ու կարելիությունը: 1948-ից պաղեստինցիներն անընդհատ ծեծվում են, ջարդվում են, պայքարի մեջ են, զոհվում են, բայց չեն թողնում Գազայի շրջանը, որն ամենախեղճ վայրերից է: Չեն գնում, չեն լքում, որովհետև գիտեն, որ դա իրենցն է, ու պետք է այդտեղ ապրեն: Եթե մենք այդ ձևով մտածենք, որ հենց այսպիսի Հայաստանում պետք է այս-այս բաներն անենք, այլ ընթացք կունենանք:
-Ճիշտ հասկացա՞, որ մտավախություն ունեք, թե օրենսդրի ու գործադրի ներկայացուցիչների՝ Սորոսի հիմնադրամից ստացած գումարներ ինչ-որ մի պահի կարող են գործի դրվել:
-Արդեն իսկ գործի են դրվել, և մենք տեսանք դա ապացուցող մի քանի շարժում: Դրանցից մեկն ուղղված էր նախորդ ամեն ինչը քանդելուն, պատվազրկելուն, հեղինակազրկելուն: Մյուսն ուղղված էր ընտանիքին, որ ազգի միավորման, միության կարևոր բաղադրիչներից է, և ազգային, հիմնաքարային սրբություններից մեկի՝ եկեղեցու դեմ: Ինչո՞վ է խանգարում եկեղեցին: Ինչ-որ մի թիրախ են ստեղծել, որի հետևում կանգնած է շատ կարևոր ազգային ինստիտուտ, որ տևականորեն շարունակված միակ ազգային արժեքն է:
-Վերջերս ադարադատության երկու փոխնախարարներ ազատվեցին պաշտոնից, հնարավո՞ր է` իշխանությունները սկսում են անցումային արդարադատության գործընթացը:
-Վերջերս Ղազախստանի պաշտոնյաներից մեկի հետ էի զրուցում, ասաց, որ Նուր-Սուլթանում (նախկին Աստանան- Ս.Վ.) անգլիական դատարան է հաստատվել, որ բիզնեսի տեսանկյունից աշխարհում լավագույններից է համարվում: Ես գիտեմ, որ Հայաստանում նույնպես երկու-երկուսուկես տարի այդ ուղղությամբ աշխատում էին որոշ մարդիկ, բայց իշխանություններն այդպես էլ ընթացք չտվեցին այդ գործընթացին, քանի որ այն աշխատում է օտարերկրյա ներդրումների պաշտպանությունների խնդրով և կարող է առ ոչինչ համարել գոյություն ունեցող պետական համակարգը, որն իսկապես փտած էր ու շարունակում է փտած մնալ: Հենց այստեղ է, որ պետք է մտածենք ու գնանք անցումային դատարան ստեղծելուն:
Նախորդ իշխանությունների ժամանակ ձևավորված դատական համակարգն առանց որևէ փոփոխության շարունակում է գործել նաև այսօր, և Նիկոլ Փաշինյանի` դատավորների հետ մատ թափ տալու ոճով խոսելու հայտնի ելույթը ես համարում եմ ամենահակաիրավական, ու վտանգավոր խոսքը, որ նա ասել է այս ընթացքում:
Վերջերս մի անհեթեթ բան էլ իմացա` իշխանավորներն առաջ են քաշում «մեղավորության կանխավարկած» եզրույթը: Դա խորհրդային դատարանի տրամաբանությունն է, այսինքն, եթե չես բռնվել, ուրեմն մեղավոր ես, պոտենցիալ հանցագործ ես, մեղք ես գործել: Անձը, որի դեմ հարուցվում է գործը, իր անմեղությունը պետք է ինքն ապացուցի: Մեղավորության կանխավարկածը բռնատիրական երևույթ է, դրանով հետ ենք գնում: Նույնիսկ բանը նրան է հասել, որ անանուն նամակի հիման վրա է գործ հարուցվում:
-Բայց վարչապետ Փաշինյանի` դատավորներին ուղղված ելույթը հասարակությունը մեծ խանդավառությամբ ընդունեց:
-Մեր հասարակության մեծամասնության համար գիտե՞ք ղեկավարն ով է, ով ձեռքը խփում է սեղանին: Ժողովուրդը սպասում է, թե իշխանությունը հարուստների ունեցածը պետք է վերցնի ու տա իրեն, բայց այդպես չի լինում: Եթե հարուստին ունեզրկում ես, դրանից ոչ մի բան չի ավելանում: Իշխանափոխության առաջին օրերին ես գրեցի այդ մասին, որ այս ամենի, հետևանքով մարդիկ իրենց գումարները դուրս են հանելու երկրից, ինչը ծանր հարված է երկրի տնտեսության համար:
-Նիկոլ Փաշինյանը վերջին մամուլի ասուլիսում հայտարարեց, թե ԶԼՄ-ների նկատմամբ «նոր Հայաստանում» որևէ ճնշում չի լինելու: Որպես մամուլի ներկայացուցիչ` տարբերություններ զգու՞մ եք, մամուլն այժմ ավելի՞ ազատ է, քան է՛ր:
-Մեր մամուլը միշտ է ազատ եղել, որոշ ժամանակահատված եղել են ճնշումներ, բայց անկախության առաջին տարիներին մեր մամուլին հատուկ է եղել բացուղեղ, բաց մոտեցում ունեցող ձեռագիրը: Անկախության երկուսուկես-երեք տարիները հախուռն ազատությունների շրջան էին: Հարցն այն է, որ անկախ մամուլ չենք ունեցել: Իսկ անկախ չեն եղել օբյեկտիվ պատճառներով, օրինակ, գովազդային շուկայում մամուլի պահանջարկ գրեթե չկա: Տպագիր մամուլն այսօր աղքատ ազգականի կարգավիճակում է:

Զրույցը`
Սևակ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Աստղահուզում
• Ով էլ սպասելով մնաց՝ որդուն, ամուսնուն, եղբորը
• Բարձր ԱՆԲԱՎԱՐԱՐ գնահատական
• «Ես թոռն եմ Սեդա Վարդումյանի»
• ՆԱ` լույս-փրկության Արահետը
• Սիրերգ
• Սերակարոտ
• Ախթալան և հարակից 6 բնակավայրերը 5 օրով նորից կկտրվեն արտաքին աշխարհից
• Ինչու՞ և ինչպե՞ս
• Աղոթք
• «Հունվարին պարենային մի շարք ապրանքատեսակների գծով երկնիշ գնաճ է գրանցվել»
• Իշխանությունը պայքարում է իր իսկ ծնած երևույթի դեմ
• Բուհի ռեկտոր ընտրողը նախարարն է լինելու
• Աղջիկներս Շուշիում տուն են կորցրել, բայց ամենամեծ կսկիծն այնտեղ մնացած մյուս դստերս շիրիմն է
• Երազել ու թռչել, այո, պետք է, բայց ձեր իշխանությունը բոլորին է թևաթափ անում
• Պատերազմի պատրաստվելը դպրոցական հանդես չէ, որ չհասցնեիք
• Արծրուն Հովհաննիսյանը մեկ բառ պետք է ասեր՝ ներողություն
• «Հայաստանի ու Ադրբեջանի մասով Իրանը փոխել է հռետորաբանությունը»
• Իշխանությունն արտահերթ ընտրության թեման 2-րդ պլան է մղում
• Փաշինյանն ու Ալիևն Շուշիի մասին նույն բանն են ասում

Մեկնաբանություններ